Kanínur

Almennt um kanínur

Kanínan, Oryctolagus cuniculus, er upprunin frá villtum kanínum í Vestur Evrópu og Norður-Afríku. Hún er plöntuæta og oftast á beit í rökkrinu eða að næturlagi. Kanínur nota klærnar til að grafa sér holur til skjóls og hvíldar. Úti í náttúrunni sýna kanínur sjaldan árásargirni, heldur flýja þær sem fætur toga við hættumerki. Aftur á móti geta búrkanínur sýnt árásargirni þegar þeim er hótað eða þegar þær eru stressaðar. Lyktarskynið er mjög næmt.

Kanínur eru vinsæl gæludýr, sem verða hluti að fjölskyldunni. Þær eru greind, vinaleg og hljóðlát húsdýr og frekar auðvelt er að þjálfa þær í að gera þarfir sínar á ákveðnum stöðum. Meðalævilengd er 7-9 ár en vitað er um kanínur sem hafa náð 15 ára aldri. Kænur verða kynþroska við 3-9 mánaða aldur og kanar við 3-10 mánaða aldur. Meðgöngutíminn er í 29-35 daga (að meðaltali 31-32 dagar) og oftast eru 4-10 ungar í hverju goti. Ungarnir eru vandir frá við 4-6 vikna aldur en ekki á að skilja þá frá móðurinni fyrr en í fyrsta lagi við 6 vikna aldur. Mælt er með ófrjósemisaðgerðum á báðum kynjum, um leið og merki um kynþroska sjást, en það er oftast við 4-5 mánaða aldur.

Gelt dýr eru oftast nær rólegri og hændari að fólki og því betri gæludýr. Gelding á kananum þýðir að það er minni hætta á svæðamerkingu hjá honum og ófrjóar kænur þurfa ekki ganga í gengum óæskilegar meðgöngur og krabbamein í legi heyrir sögunni til.

Fóðrun kanína

ALMENNT UM FÓÐRUN

Meltingarfæri kanína eru sérhönnuð til að brjóta niður sterkju og meltingarfærastarfsemin er flókin. Það sem er allra mikilvægast að muna við fóðrun kanína er að þær eru grasætur og geta auðveldlega lifað allt sitt líf eingöngu á grasi og gæðaheyi. Það er engin hætta á að heilbrigð kanína líði næringarskort á þessu fóðri, þvert á móti þá líður þeim sem allra best á þessu einfalda fæði. Fæða kanína ætti að samanstanda af heyi, vatni, gæðakanínukorni og fersku grænmeti.

Svo má gefa “verðlaun” en einungis í litlu magni. Þótt að kanínur vilji éta mikið af góðbitum og minna af heyi/grasi, á ekki að láta það hafa áhrif á matseðilinn. Það er nefnilega eigandinn sem ræður fóðrinu.  Ef að kanínan vill ekki éta hey þrátt fyrir að ekkert annað sé á boðstólum ætti að láta dýralækni skoða hana.

Hey

Hey er kanínum lífsnauðsynlegt og á að vera aðgengilegt í ótakmörkuðu magni á hverjum degi, minnst 80-90% af fæðunni á að vera hey. Kanínur éta lítið magn í einu en oft á dag. Ef að kanínur hafa einungis aðgang að heyi á vissum tímum getur það leitt til meltingarfæratruflana. Laust hey með löngum trefjum er betra en hey sem er pressað í bagga eða slíkt.

Trefjarnar í heyinu eru mjög mikilvægar til að örva eðlilega meltingu og til að tennurnar slitni rétt. Hey inniheldur einnig prótein og önnur næringarefni sem eru mikilvæg fyrir góða heilsu. Munið að skoða heyið vel áður en þið kaupið það, en það skal geyma á köldum þurrum stað með góðri loftræstingu (ekki í plastpoka). Hendið blautu og röku heyi, og gömlu heyi. Besta leiðin til að fóðra með heyi er að gefa það í heygrind á ytra byrði búrsins. Þá geta kanínurnar dregið hey inn í búrið eftir þörfum.

Á þennan hátt helst heyið líka hreint og það fer ekki eins mikið til spillis. Á vissum árstímum getur verið erfitt nálgast hey, þá má gefa aðeins minna hey í stuttan tíma, en það sem er mikilvægast er að hafa alltaf hey aðgengilegt. Munið að skammta kjarnfóður og að hey er besta trefjauppsprettan.

KANÍNUKJARNFÓÐUR

Gæða kanínukjarnfóður á að gefa daglega í takmörkuðu magni. Þar sem kjarnfóður er kolvetnaríkt, trefjasnautt og kalkríkt getur frjáls aðgangur að því leitt til offitu, hjarta- og lifrarsjúkdóma, langvarandi niðurgangs og nýrnasjúkdóma. Athugið trefjainnihald og kaupið trefjaríkt kjarnfóður (18% trefjar eða meira), og lítið í einu. Geymið kjarnfóðrið í ísskáp eða á köldum og þurrum stað til að varna eyðileggingu. Gamalt og þrátt kjarnfóður getur leitt til þess að kanínan þín neitar að éta.

Eftirfarandi sýnir DAGLEGT MAGN kjarnfóðurs fyrir kanínur.
FYLLIÐ EKKI Á SKÁLINA fyrr en næsta dag þótt að kjarnfóðrið sé uppurið. OFFÓÐRUN MEÐ KJARNFÓÐRI OG “KANÍNUBLÖNDUM” ER AÐALÁSTÆÐAN FYRIR HEILSUFARSVANDAMÁLUM KANÍNA! Haldið kanínunum við góða heilsu með því að gefa hóflega.

Kanínur mega hafa frjálsan aðgang að kjarnfóðri til 8 mánaða aldurs, þar sem þær vaxa ennþá hratt. Eftir 8 mánaða aldur geta þær fengið eftirfarandi magn:

  •         Kanína sem vegur 1-2 kg fær 1/8 dl daglega
  •         Kanína sem vegur 2,5-3,5 kg fær ¼ dl daglega
  •         Kanína sem vegur 4-5 kg fær ½ dl daglega
  •         Kanína sem vegur 5,5-7,5 kg fær ¾ dl daglega

Undir ákveðnum kringumstæðum getur verið að dýralæknirinn þinn mæli með að gefa ekkert kjarnfóður. Verið þó ekki óróleg – kanínan fær öll nauðsynleg næringarefni úr heyi og grænmeti. (Þetta er venjulega sú aðferð sem valin er fyrir mjög feitar kanínur sem eiga að léttast á öruggan hátt).

KANÍNU/NAGDÝRABLÖNDUR

Svokallaðar nagdýrablöndur sem seldar eru í gæludýraverslun, eru því miður ekki gott fóður fyrir kanínur. Margir halda að þessar blöndur séu kanínukjarnfóður en svo er ekki. Blöndurnar innihalda oftast lítið kjarnfóður en oft sólblómafræ, hnetur, kornfleks og hafra. Þessar fóðurtegundir eru fitu- og kolvetnaríkar og innihalda mjög lítið af trefjum. Þótt kanínur vilji frekar nagdýrablöndurnar á ekki að láta platast af því, kanínur vita jú ekki hvað er best fyrir þær. Mælt er með að forðast nagdýrablöndurnar sem daglegan kost. Ef að vill má gefa lítið af þeim við og við, en það á að vera í mjög litlu magni og bara sem góðbita/verðlaun.

GRÆNMETI

Grænmeti skal gefa daglega. Í náttúrunni éta kanínur fyrst og fremst seig trefjarík blöð, börk og annan illmeltanlegan gróður. Meltingarfæri þeirra virka best þegar þau hafa sem mest að gera við að brjóta niður sterkju. Ef að kanínan er ekki vön að éta grænmeti, byrjið þá varlega með grænblaða grænmeti og bætið við nýrri sort hvern 5-7 dag. Ef að nýtt grænmeti leiðir til niðurgangs á 24-48 tímum eftir át, skal taka það úr fæðunni. Ungar kanínur á einnig að venja smátt og smátt við nýjan mat.  Fóðrun með fersku trefjaríku grænmeti (og heyi) hjálpar til við að fyrirbyggja ójafnvægi í meltingarfærunum og uppfyllir stóran hluta af vökvaþörf kanínunnar. Þar að auki elskar kanínan það.

Grænmeti sem að gott er að nota og skipta á milli til tilbreytingar er t.d. gulrótakál, beitikál, fíflablöð og fíflablóm, kál, steinselja, smári, brokkoli (með blöðum), gulrætur, græn paprika, baunabelgir, blómkál, basilika, hindberjablöð, radísur, spínat. Reynið að gefa a.m.k. 3 mismunandi tegundir á dag. Að fóðra með einsleitu grænmeti (t.d. bara brokkoli, káli, blómkáli og spínati) getur leitt til efnaskiptasjúkdóma.

NAMMIBITAR

Lítið magn, ca 1 msk pr 2,5 kg kanínu, af eftirfarandi nammibitum má gefa við og við en helst ekki á hverjum degi. Jarðarber, papaya, ananas, epli, perur, melónur, hindber eða þurrt fullkornabrauð. Þessu má skipta út og gefa 1 tsk pr 2,5 kg kanínu af banana eða þurrkuðum ávöxtum.

FORÐIST

Mælt er með að forðast að gefa: salta eða sykurríka aukabita, hnetur, súkkulaði, morgunkornsflögur eða aðrar mjölríkar vörur, svo sem kökur og brauð (ekki einu sinni hrökkbrauð er nytsamlegt fyrir kanínur en má gefa sem nammibita). Þetta getur nefnilega valdið meltingarfæravandamálum og offitu.

VATN

Vatn á alltaf að vera til staðar og skipta skal um daglega. Óhrein vatnsílát geta leitt til vaxtar á sjúkdómsvaldandi bakteríum. Vatn er hægt að gefa í annaðhvort vatnsflösku eða í þungri skál sem er fest í einum enda búrsins svo að hún velti ekki um. Gefið ekki lyf eða vítamín í vatnið ef það skyldi vera að kanínan drekki ekki ef að bragð eða litur breytist.

VÍTAMÍN

Ekki er nauðsynlegt að að gefa kanínum auka vítamín ef að þær fá kjarnfóður, hey og ferskt grænmeti að éta. Þvert á móti getur ofnotkun á vítamínum leitt til alvarlegra sjúkdóma.

SALT EÐA BÆTIEFNASTEINAR

Það er heldur ekki nauðsynlegt fyrir kanínur á góðu fæði. Það er kannski ágætt að eiga stein tilbúinn fyrir dýr sem að eru utanhúss og ræktunardýr. Bætiefnasteinar geta í sumum tilfellum verið óhentugir, því að sumar kanínur mynda auðveldlega steina í þvagblöðrunni ef að þær hafa aðgang að auka kalki.

NÆTURHÆGÐIR

Það kann að virðast undarlegt að telja þetta upp sem hluta af fóðrinu, en þessar sérstöku hægðir eru mikilvægur hluti af fæðu kanína. Á vissum tímum dags, venjulega á kvöldin, sleikir kanínan svæðið í kringum endaþarmsopið og jafnvel étur hluta hægðanna. Þessar botnlangaafurðir eru mýkri, grænni og lykta sterkar en hinar venjulegu hægðir. Kanínan veit þegar þessi tegund hægða myndast og étur þær beint frá endaþarminum. Þessar kúlur innihalda vítamín og næringarefni sem að kanínur þurfa til að halda góðri heilsu. Eftir að hafa étið þessar “vítamínkúlur” meltir kanínan þær aftur og tekur upp nauðsynleg næringarefni. Þessi ávani þykir fólki oft heldur ógeðfelldur en þetta er eðlilegt og mjög mikilvægt fyrir gæludýrið. Stundum geta kanínur skitið þessum “vítamínkúlum” með venjulegum hægðum í stað þess að éta þær. Þetta er ekki niðurgangur og ef að þetta hendir einungis stöku sinnum er þetta ekki sjúkdómatengt vandamál.

Umgengni við kanínur

Það eru til nokkrar aðferðir við að taka upp kanínu allt eftir hversu róleg hún er og hversu stór hún er. Mikilvægast er að muna að styðja alltaf við afturfæturnar til að koma í veg fyrir alvarlega skaða á hryggsúlu.  Hryggurinn hjá kanínum er veikburða og getur brotnað ef að afturfæturnir hanga og kanínan sparkar þá kröftuglega með þeim.

Því miður eru þetta oft varanlegir áverkar og enda oft með aflífun.  Best er að koma í veg fyrir slík slys.  Takið aldrei kanínuna upp á eyrunum, það er mjög sársaukafullt og algjörlega ónauðsynlegt. Það er betra að taka í hnakkadrambið á þeim eða setja hendina á milli framfótanna (ekki undir magann heldur langt frammi undir brjóstkassanum), og að setja hina hendina undir afturfæturnar.  Framkvæmið tilraunir í gólfhæð til að byrja með, eða þar til þið hafið lært að lyfta kanínunni, þannig að hún hoppi ekki frá þér og skaðist í fallinu.

Líka getur verið gott að æfa að leggja kanínuna á bakið þegar þið reynið að klippa klærnar og skoða undir magann á henni.  Flestar kanínur læra að slappa af í þessari stellingu.  Vinnið á gólfinu, leggið kanínuna á bakið á hnjánum á ykkur með höfuðið við enda hjánna ykkar, þannig að höfuðið hangi örlítið niður.  Haldið fast um kroppinn með lærunum.

Talið rólega og strjúkið yfir brjóstkassa og maga.  Í byrjun getur verið nauðsynlegt að vera tveir saman, svo að annað getið haldið um fæturnar á meðan klærnar eru klipptar.  Með tíð og tíma slappa margar kanínur svo mikið af að hægt er að framkvæma klóklippinguna á eigin spýtur.

UMHVERFI OG UMHIRÐA KANÍNA

Gæludýrabúr

Best er að hafa gæludýrabúrið með heilu gólfi til að koma í veg fyrir að kanínan fái sár við hækilinn á afturfótum. Stærð búrsins þarf að vera minnst 50×100 cm fyrir litlar kanínur (minni en 3 kg) og 70×100 cm fyrir stærri kanínur. Villtar kanínur eru dýr sem eru mikið á ferðinni yfir daginn en tamdar kanínur þurfa oft til að sitja alltof þröngt. Uppbygging vöðvamassa og beinagrindar verður oft léleg en það getur til dæmis leitt til beinbrota.

Nota má handklæði (ef kanínan étur það ekki), eða mottu á gólf búrsins. Flísefni eru mjög góð þar sem hægt er að þvo þau. Ef kanínan tyggur flísefni myndast ekki langir efnisþræðir sem festast í maganum. Náttúrulegt, ódýrt og gott undirlag er dagblaðapappír og þykkt lag af heyi eða hálmi yfir allan botninn. Það gefur gott umhverfi, undirlagið verður mjúkt sem minnkar álagið á viðkvæma fætur kanínunnar. Notið ekki fiskabúr eða búr með heilum veggjum því skortur á loftstreymi getur leitt til öndunarfærasýkinga. Undirlag eins og spænir er ekki eins gott því að það er oft mikið ryk í spæninum.

Munið að skipta um undirlag eða hreinsa búrið daglega. Það er mjög algengt upp komi sjúkdómatengd vandamál vegna þess að hreinlæti í búrinu er ábótavant. Til dæmis má nefna augnrennsli og nefrennsli vegna pirrandi efna sem gufa upp frá þvagblautu undirlagi og einnig sár á neðanverðum hækli vegna stöðugrar snertingar við rakt undirlag.  

Ef það á að láta kanínuna ganga lausa heima, þarf að huga að því hvort séu einhver svæði eða staðir þar sem kanínan getur meitt sig eða sloppið í burtu og þá þarf að afmarka þá staði. Skoðið líka hvort hætta sé á að kanínan komist í rafmagnsleiðslur eða snúrur sem hún getur tuggið, hvort það séu mottur sem þær grafa í og tyggja eða eiturefni. Leggist á fjóra fætur og komist að raun um að heimilið ykkar sé öruggt fyrir kanínur. Athugið líka þófa kanínunnar reglulega. Slit af hörðum gólfum eða mottum getur leitt til meiðsla á þunnri húð fótanna.

Kanínuklósett

Það er frekar einfalt að æfa kanínur í að gera stykkin sín á ákveðnum stað.  Í upphafi verður að hafa kanínuna á litlu afmörkuðu svæði, annaðhvort í búri eða afmörkuðum hluta herbergis með klósettið/kassann í einu horni (reynið að velja horn sem kanínan hefur sjálf valið).  Passið að kanturinn á kassanum sé nógu lágur til að kanínan komist auðveldlega upp í og út úr.  Til að byrja með getur hjálpað að setja smá kanínuhægðir í kassann.  Hægt er að verðlauna kanínuna með góðbitum (sjá grein um fóðrun kanína) þegar að hún hefur notað kassann.  Refsið ekki kanínunni þegar hún er í kassanum og hafið ekki áhyggjur Þótt hún sitji lengi í kassanum.  Það er leyfilegt svo framarlega sem hún gerir sig ekki mjög óhreina.

Pappírskögglar eða annað lífrænt efni er best í kassann.  Slík efni eru ekki eitruð, það kemur lítið ryk úr þeim og þau brotna niður ef kanína myndi borða þau.  Það er auðveldara að hreinsa en eftir spæni eða sand, gefur minni lykt og er hægt að setja í safnhaug.  Athugaðu hvað gæludýraverslun þín hefur upp á að bjóða.

HITASTIG

Kanínur ætti að hafa á kaldasta og rakaminnsta stað hússins.  Rannsóknir hafa sýnt aukna tíðni á öndunarfærasjúkdómum hjá kanínum sem búa í heitu, röku umhverfi með slæma loftræstingu borið saman við kanínur sem eru í köldu, þurru umhverfi með góða loftræstingu. Rakir kjallarar eru einn versti staður sem hægt er að hugsa sér fyrir kanínur. Ef kanínur þurfa að vera í kjöllurum þá skyldi fjárfesta í tæki til að þurrka loftið og viftu til að halda raka í burtu og bæta loftræstinguna.

Besta hitastigið fyrir kanínur er 16-21 gráður.  Þegar hitinn nær 24 gráðum er aukin tíðni á slefi og nefrennsli.  Ef hitastigið nær 26 gráðum og yfir, og ef loftrakinn er mikill, er mjög mikil hætta á lífshættulegu hitaslagi.  Á mjög heitum dögum getur verið gott að setja mjólkurfernu með ís í búrin, því það virkar sem færanleg loftkæling.

Passið upp á það sé alltaf aðgangur að köldu vatni, það hjálpar til við að halda líkamshitanum niðri.  Ef að kanínan sýnir einkenni hitaslags, reynið þá að halda ísmola við eyrað eða væta alla kanínuna varlega með köldu (ekki ísköldu) vatni.  Ef hitaslagið er alvarlegt verður að fara með kanínuna til dýralæknis.

Ef að kanínur eru utanhúss í annaðhvort heitu eða köldu veðri, verður að sjá til þess að búrin séu í skjóli fyrir vind og sól. Að vetri til er gott að nota hálm til einangrunar.  Passið upp á að skipta um vatn daglega, því að kanínan getur þornar upp ef vatnið er freðið í fleiri daga.

Sjúkdómar

Vitamínskortur
  • A-vitamínskortur orsakar augnrennsli og minni mótstöðu gegn sjúkdómum, taugaveiklun og verulega dregur úr vexti.
  • D-vítamínskortur veldur beinkröm og beinaveiki. Einn dropi á dag af lýsi nægir kanínu tll að fullnægja A og D vítamínþörf.
  • E-vítamín er mjög þýðingarmikið fyrir kanínur, og eru þær mjög næmar fyrir skorti á því. Skortseinkennl eru helti, stirðleiki, ófrjósemi, mjólkurskortur og ungadauði.
Mjólkurleysi

Eftirfarandi blöndu má nota handa móðurlausum ungum:
4 dl súrmjólk
1 dl rjómi
1 teserskeið hunang uppleyst í 3-4 matskeiðum sjóðandi vatns
Gefa skal 2svar á dag, og gæta skal að láta þá ekki sulla niður ásig og blotna.